Βορειοανατολικά νησιά

Afficher cette page en français See this page in english

Τα αντιπειρατικά σπιτιά της Ικαρίας

Chapelle Théosképasti («Couverte par Dieu») près du village de Pigi. Nord d’Ikaria.

Αντίθετα με τα άλλα αρχιπελάγη, το βορειοανατολικό δεν έχει ιδιάζον όνομα. Μοιράζει την ίδια γειτνίαση των τουρκικών ακτών με τη Δωδεκάνησο, η οποία άλλωστε πήρε αυτό το όνομα το 1908 όταν τα νησιά της ενώθηκαν εναντίον της οθωμανικής κατοχής.

Στο νότο το αρχιπέλαγος αρχίζει με το νησί της Ικαριάς, γνωστό σχεδόν μόνο από τους Έλληνες. Ήταν ένας χώρος εξορίας για τους κομμουνιστές μετά τον εμφύλιο. Είναι τόσο ορεινό ότι βρέθηκε για να κτιστεί ένα αεροδρόμιο μια μοναδική κατάλληλη λωρίδα χώματος, στένη και αρκετά κοντή, στην είσοδο του ακρωτηρίου Δραπάνου, βορειοανατολικά του νησιού. Όταν το αεροπλάνο μου το πλησίασε, ο αέρας φυσούσε 7 μποφόρ και ο πιλότος δυσκολεύτηκε πολύ να το διατηρήσει στον άξονα του διαδρόμου.

Maison anti-pirates à Langada. Ouest d’Ikaria.

Άρχισα να επισκέφτομαι τη νοτιοανατολική ακτή, με ανεμοθύελλες όλη τη μέρα. Πρόσιτο μόνο από τη θάλασσα μέχρι πρόσφατα, το λιμανάκι του Μαγγανίτη, μισο- κατακλυσμένο από τα κύματα, με γοήτευσε ιδιαίτερα. Tην επομένη μέρα αποφάσισα να επισκεφτώ το δυτικό μέρος του νησιού, άγριο και απρόσιτο, που διασχίζεται μόνο από χωματοδρόμους με πέτρες. Είχα ακούσει για αντιπειρατικά σπιτιά που ήθελα οπωσδήποτε ν’ανακαλύψω. Δεν είχε πια αέρα αλλά ομιχλή. Αλλά αυτά τα σπιτιά είναι διασκορπισμένα στη φύση και ακόμη και οι κάτοικοι των περιχώρων δυσκολεύονται να τα εντοπίσουν. Στο μικρό οδηγό μου γραφόταν ότι θα μπορούσα να βρω μερικά στη Λαγκάδα, το πιο παλιό χωριό του νησιού. Πήγα εκεί. Δεν είχε ψυχή ζώσα ! Περπατώντας άσκοπα, συνάντησα τελικά ένα βοσκό που έβγαζε τα τσιμπούρια από ένα κατσίκι του. Ως εκ θαυμάτος, ακριβώς πίσω από αυτό, ανακάλυψα ένα αντιπειρατικό σπιτί. Ο βοσκός μού το άνοιξε και μου έδειξε ένα άλλο που χρησιμοποιόταν κάποτε ως φυλακή.

Οι πειρατές, εξίσου παλιοί στο ναυτικό, ήταν μια τρομερή μάστιγα στη Μεσόγειο από την Αρχαιότητα, γι’αυτό ο μεγάλος Πομπήιος ανέλαβε μια εκστρατεία για να τους εξοντώσει. Ρήμαζαν ιδιαίτερα τα πολλά ελληνικά νησιά τα οποία χρησιμοποιούνταν ως λημέρια. Η Ικαριά ήταν συχνά το θύμα τους, γιατί οι Φούρνοι, το διπλανό νησάκι, ήταν μια ιδανική βάση επιδρομών. Οι κάτοικοι σταματούσαν τότε να ζουν στις ακτές και έβρισκαν καταφύγιο στα βουνά όπου η φύση τους προστάτευε : πράγματι βρίσκονται συχνά μεγάλοι βράχοι αρκετά επίπεδοι σχηματίζοντας μια φυσική στέγη που αρκούσε να κλειστεί από έναν δυο τοίχους. Ορατοί μόνο από κοντά, επέτρεψαν στους Ικαριώτες να εξαφανιστούν κυριολεκτικά κατά τη διάρκεια όλου του 17ου αιώνα, ώστε το νησί να φαινόταν ακατοίκητο. Όταν τυχαία πειρατές έφταναν σ’αυτά τα καταφύγια, οι κάτοικοι προειδοποιούνταν από τους σκοπούς και εξαφανίζονταν. Οι ληστές δεν έβρισκαν τίποτα σ’αυτούς τους πολύ φτωχούς ανθρώπους παρά παλιόρουχα ή ανάξια αντικείμενα και έτσι έχαναν την ώρα τους.

Η ιστορία του λαού αυτού, εξισού ολιγαρκούς και πολυμήχανου, φέρνει στο φως έναν καθολικό κανόνα : η καλύτερη προστασία εναντίον της πλεονεξίας είναι να μην κατέχουμε τίποτα.

Ο ψαράς της Χίου

Arcade génoise en pierre de Thymiana, près du chef-lieu de l’île de Chios.

Façade «xysta» («grattée»), typique du village de Pyrgos. Ile de Chios.

Όταν είπα στο Σπύρο, τον ξάδερφό μου εξ’αγχιστείας, ότι θα περάσω από τη Χίο, μ’ενημέρωσε πως η γιαγιά του είχε γεννηθεί εκεί και έφυγε από το νησί της 16 χρονών για να παντρευτεί έναν Έλληνα από την Αλεξάνδρεια, πολύ πιο μεγάλο. Ήταν ένας γάμος από συμφέρον, έθιμο που διαιωνίστηκε μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Η Χίος είναι ακόμη και σήμερα ένα πλούσιο νησί, χάρη σε μια ιδιαζούσα τοπική καλλιεργεία, το μαστιχόδεντρο του οποίου η ρητίνη, που εκτιμήθηκε πολύ κατά την οθωμανική αυτοκρατορία, και σήμερα χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα για λιχουδιές, καλλυντικά ή φυτοθεραπία. Είχα μόνο το όνομα ένος μακρινού εξάδελφου του Σπύρου και αυτό του χωριού του, της Θυμιανάς. Τράβηξα την προσοχή όλων, μπαίνοντας στο καφενείο όπου συχνάζουν μόνο οι άντρες στους χώρους μακριά από τον τουρισμό. Φυσικά βρήκα αμέσως κάποιον που γνώριζε τον εν λόγω ξάδερφο και που με συνόδεψε ευχαρίστως. Η κόρη του Αντρέα με δέχτηκε θερμά, γιατί η ελληνομάθεια μου και η συγγένεια μου, ακόμη και εξ αγχιστείας, μ’έκαναν βέρο μέλος της οικογένειας. Αυτή η νεάρη γυναίκα δίδασκε τα γαλλικά και τα αγγλικά. Ανύπαντρη, ζούσε με τον πατέρα της, χήρο από καιρό. Αυτός έφτασε σύντομα και συνομιλούσαμε για την ιστορία της οικογένειας τους. Έπειτα ο Αντρέας πήγε στο δωμάτιο για βάλει τα καλά του και με πήγε στο εστιατόριο. Αδύνατο ν’ αρνηθώ, η ελληνική φιλοξενία υποχρεώνει !

Ήμασταν τα μοναδικά άτομα στη μικρή αίθουσα. Ο παππούς καθάριζε τη μαστίχα στο διπλανό τραπέζι, ενώ απολάμβανα νόστιμα μπαρμπούνια. Ο Αντρέας, ψαράς στη σύνταξη, αύξανε λίγο το μίσθο του ως χτίστης. Μιλήσαμε για την κρίση. Στα νησιά, όπως και στην εξοχή, η ζωή είναι λιγότερο σκληρή παρά στις μεγάλες πόλεις. Σχέδον όλοι οι άνθρωποι έχουν δικό τους σπίτι και με μια βαρκούλα, ένα μικρό χωράφι, ένα κοτέτσι και κάποια πρόβατα για τη φέτα, μπορεί οποιοσδήποτε να τα βγάλει πέρα.

Οι Έλληνες κάνοντας άλματα χωρίς υπόβαθρο στην καταλανωτική κοινωνία μπαίνοντας στην Ευρωπαïκή Ένωση το 1981. Χιλιάδες απ’αυτούς εξαγκανάστηκαν εξαιτίας της αύξησης της ανεργίας όπως και της απότομης μείωσης των εισοδημάτων τους, να επιστρέψουν στο χωριό τους για να προσαρμοστούν σε μια λιτή ζωή άθελά τους.

Ile de Lesbos

Poney-éboueur pour les ruelles étroites à Molyvos. Lesbos. Cette race locale de poney est aussi utilisée pour faire des courses à l’amble dans les fêtes de villages.

Peinture murale de la demeure Vareltzidaina, fin du XVIIIème. Village de Pétra. Lesbos.

Maison-tour typique de Lesbos à Thermi.

Η Σαπφώ η Μυτιληναία, η βελγίδα Λέσβια και οι πρόσφυγες

Το μεγάλο και ωραίο νησί, η Λέσβος, σχεδόν άγνωστη από τους τουρίστες, προπάντων τους Γάλλους που προτιμάνε τις Κυκλάδες, είναι γνωστό σ’ολόκληρο τον κόσμο εξαιτίας του ονόματός της. Πράγματι στο νησί αυτό γεννήθηκε η περίφημη ποιήτρια του 7ου αιώνα, η Σαπφώ, την οποία ο Πλάτωνας ονόμασε τη Δέκατη Μούσα.

Το όνομά της και αυτό του νησιού συνδυάζονται με τη θηλική ομοφυλοφιλία και έχουν δώσει τους όρους «σαπφικός» και «λεσβία». Οι κάτοικοι όμως της Λέσβου το βρίσκουν εξοργιστικό. Αντιγράφω ένα απόσπασμα από τον τοπικό τουριστικό οδηγό.

«Η Σαπφώ δημιούργησε μια σχολή όπου οι κοπέλες της καλής κοινωνίας σπούδαζαν την ποίηση και τη μουσική. Δυστυχώς, η φήμη της σπιλώνεται από το στίγμα θεωρούμενων ομοφυλόφυλων πράξεων με κάποιες μαθήτριές της, ό,τι σύγχρονες έρευνες διαψεύδουν.» Διάβασα επίσης ότι κάποιοι Λέσβοιοι πήγαν στα δικαστήρια εναντίον αμερικανικών συλλόγων για σφετερισμό του όρου Lesbian, ο οποίος δυσφημίζει τις γυναίκες του νησιού. Φαίνεται ότι έχασαν τη δίκη.

Αντίθετα, οι κάτοικοι της Ερέσου, όπου γεννήθηκε η ποιήτρια, χαίρονται. Όταν Λεσβίες της Βόρειας Ευρώπης και της Αμερικής δημιούργησαν το 2000 ένα ετήσιο φεστιβάλ, κάθε Σεπτέμβριο, οι αυτόχθονοι άρχισαν να αηδιάζουν. Στη συνέχεια όμως και σύμφωνα με το ρητό του καλού αυτοκράτορα Βεσπασιανού «Το χρήμα δεν έχει μυρωδιά» (ούτε φύλο, στην προκειμένη περίπτωση), το φεστιβάλ συνέφερε τους Ερεσαίους! Δε ξέρω αν επηρέασε τον προσανατολισμό κάποιων Ελληνίδων που, αν ήταν έτσι, θα ήταν Λέσβιες και λεσβίες.

Στο χωριό της Φίλιας, με το σπάνιο μικρό βυζαντινό γεφύρι με τρεις καμάρες και καμπύλες εισόδους, συνάντησα μια κυρία, πρωήν μοδίστρα, που γεννήθηκε στο χωριό. Μένει στις Βρυξέλλες έδω και 56 χρόνια και στη Φιλία μερικούς μήνες μόνο. Πολύ συνηθισμένη με την πόλη, βαριέται στο χωριό, πόσο μάλλον που τα παιδιά της ζούνε στο Βέλγιο. Χάρηκε πολύ πως επικοινωνήσαμε στα γαλλικά, παρόλο που τα μιλάει κουτσά, παρά τη μακρόχρονη παραμονή της σε γαλλόφωνη χώρα.

Όταν κάποιοι μου έλεγαν « Εάν ζούσες έξι μήνες στην Ελλάδα, θα μιλούσες ελληνικά άπταιστα», τους εξήγουσα ότι αυτό είναι μύθος και ότι χρειάστηκα να μελετήσω τα ελληνικά σκληρά πολλά χρόνια μέχρι να το πετύχω.

Το 2015, δυο χρόνια μετά το πρώτο ταξίδι μου στη Λέσβο, έγινε μια τεράστια εισροή προσφυγών, από την κοντινή ακτή της Τουρκίας. Μετά, οι δυστυχισμένοι μένουν χρόνια σε στρατόπεδα, πριν να διωχθούν πίσω στην πατρίδα τους ή να πάρουν άσυλο. Η δραματική κατάστασή τους προκάλεσε μια πτώση 65% του τουρισμού που μόλις άρχιζε να αναπτύσεται στη Λέσβο.

Ειρωνία της ιστορίας, σχεδόν ένα αιώνα πριν, το 1923, ο Μουσταφά Κεμάλ που διαδέχτηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, πετύχαινε, στη Συνθήκη του Λοζάν, την απέλαση των Ελλήνων της Μικρασίας, αυτών τουλάχιστον που δεν εξοντώθηκαν, όπως οι Αρμένοι. Οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας έπρεπε να φύγουν για την Τουρκία. Ούτε οι πρώτοι, ούτε οι δεύτεροι γνώριζαν καθόλου τη «μητέρα πατρίδα», της οποίας είχαν ομώς τη γλώσσα και τη Θρησκεία.

Οι Έλληνες του Αΐβαλιού, απέναντι από τη Λέσβο, ίδρυσαν ένα χωριό στο οποίο έδωσαν το όνομα της χαμένης πατρίδας τους: «Κυδωνίες». Ήταν γι’αυτούς οδυνηρό, πόσο μάλλον σ’αυτή την ακτή του Αιγαίου, την Ιωνία, την οποίαν οι Έλληνες κατοικίζονταν από την Αρχαίοτητα. Λένε ότι ο Όμηρος γεννήθηκε εκεί, η περιοχή είχε δώσει ένα λαμπρό πολιτισμό, όπως το δείχνουν ο Θάλης ο Μιλήσιός και ο ναός της Αρτεμίδος, στην Εφέσσο, ένα από τα Επτά Θαύματα του Κόσμου.

Την ίδια εποχή, οι Τούρκοι ήταν ένας νομαδικός λαός της κεντρικής Ασίας, του οποίου η γλώσσα ήταν άγραφη. Έπειτα υιοθέτησαν την αραβική αλφάβητο με το Ισλάμ, πριν να κατακτήσουν μια απέραντη αυτοκρατορία προς τη Δύση, αποικίζοντας τους Έλληνες, τους Αρμένους και τους Κούρδους που ζούσαν εκεί από πάντα.

Οι λαοί της Δύσης έπρεπε να φύγουν από τις αποικίες τους, αλλά αυτοί της Ανατολής, Άραβες και Τούρκοι κράτησαν μέχρι σήμερα μερικές απ’αυτές.

Ile de Lemnos

Vue de Myrinas, chef-lieu de l’île de Lemnos, depuis la citadelle construite au XIIe siècle sur des bases antiques par l’empereur byzantin Andronic Comnène, avec des rajouts vénitiens, génois et turcs.

Rochers volcaniques de Pharakla. Lemnos.

Chapelle de la Vierge Kakaviotissa à l’est de Myrinas.

Η χωρική της Θάσου

Kouros. Musée de Liménas, chef-lieu de l’île de Thassos.
Statue de l’époque archaïque (VIIe – VIe siècle av. J.-C.), influencée par l’Egypte : posture raide, pied gauche en avant, et sourire énigmatique.

Théâtre antique à Liménas. Ile de Thassos.

Την εποχή εκείνη δε νοίκιαζα συστηματικά ένα αυτοκίνητο, αλλά έπαιρνα καμιά φορά τις συγκοινωνίες. Στη Θάσο, αφού επισκέφτηκα τον αρχαιολογικό χώρο του Λιμένα, της κύριας πόλης, με το ωραίο θέατρο που προεξέχει στο λιμάνι, το αρχαίο κάστρο της καθώς και το μουσείο που στεγάζει ένα τεράστιο κούρο «κριοφόρο», πήρα το πούλμαν για να κάνω το γύρο του νησιού.

Στη μέση της διαδρομής, μια ηλικιωμένη γυναίκα — έπρεπε να έχει την ηλικία μου αλλά η χωρική ζωή φθείρει περισσότερο — κάθισε στο πλάι μου. Επειδή οι τουρίστες είναι πολύ σπάνιοι την εποχή αυτή, με ρώτησε από πού ερχόμουν. Ακολούθησε η αναπόφευκτη σειρά ερωτήσεων για την οικογενειακή και επαγγελματική μου κατάσταση. Όταν τής είπα το πρώην επάγγελμά μου, διάβασα στο πρόσωπό της το σεβασμό που δε βλέπω πια σ’αυτό των συμπατριωτών μου για τους οποίους το να κριτικάρουν τους καθηγητές έγινε ένα εθνικό σπορ.

Carrières de marbre antiques – Aliki – Ile de Thassos – Macédoine

Όταν έμαθε ότι ήμουν χωρισμένη και χωρίς παιδιά, το βλέμμα της γέμισε συμπόνια γιατί, για μια ελληνίδα γυναίκα, αυτή η μοίρα είναι μια κατάρα. Με ρώτησε αν έφαγα ξύλο, αναμφίβολα μόνη βάσιμη αιτία για το διαζύγιο. Απάντησα αρνητικά, δεν μπορούσα να της πω τους αληθινούς λόγους — κάποια θέματα είναι ακόμη ταμπού — και λιγότερο ακόμη να της αποκαλύψω ότι ήμουν ευτυχισμένη έτσι, γιατί η έννοια της ατομικής ελευθερίας είναι ακατανόητη σε μια κοινωνία όπου η οικογένεια είναι ο βασικός θεσμός. Μου συνόψισε τη ζωή της : πρωτότοκη κόρη μιας φτωχής οικογένειας, έμεινε ανύπαντρη για ν’αναθρέψει τα αδέρφια της μετά το θάνατο της μητέρας τους.

Κατέβηκε στο χωριό του Σωτήρα από όπου δεν είχε φύγει ποτέ. Στο δρόμο της επιστροφής, απορροφήθηκα στις σκέψεις μου για την αδικία της μοίρας και την τύχη που είχα να γεννηθώ σε μια οικογένεια και μια χώρα όπου μια γυναίκα μπορούσε να ξεφύγει από το πεπρωμένο της.

Ile de Samothrace

Sanctuaire des Grands Dieux où fut trouvée la célèbre statue de la Victoire.

Danseuse du culte à mystères. Musée de Palaiopoli à Samothrace.